Geslachtshormonen, visceraal vet en insuline

Wat is visceraal vet?
Het is verleidelijk om te denken dat al het lichaamsvet hetzelfde is en even schadelijk voor onze gezondheid. In werkelijkheid hebben we drie hoofdtypes van vetweefsel, waarbij met name extreme hoeveelheden van één type, visceraal vet, verband houden met negatieve gezondheidsresultaten:

Onderhuids vet
Dit is het type vet dat net onder onze huid wordt bewaard. Het is mogelijk om subcutaan vet te voelen op je ledematen of op het oppervlak van je buik. Onderhuids vet heeft (echt waar) vele functies, waaronder: opslag van vet voor energie, regulering van lichaamstemperatuur en fysieke bescherming van spieren en botten.

Onderhuids vet is niet alleen maar slecht voor onze gezondheid. In feite kan het zelfs enkele gezondheidsvoordelen opleveren. Sommige onderzoeken suggereren, dat een hogere absolute hoeveelheid subcutaan vet gekoppeld is aan een betere insulinegevoeligheid, een lager risico op diabetes en gezondere bloedvet (triglyceriden) gehaltes.

Visceraal vet (soms intra-abdominaal vet genoemd) is het type vetweefsel dat diep in je buikholte is opgeslagen en waar het inwendige organen zoals de lever, darmen en alvleesklier omringt. Je kunt visceraal vet niet direct voelen, omdat het achter de buikwand wordt bewaard. Niettemin leidt overmatig visceraal vet tot een hogere middelomtrek.

Visceraal vet is metabolisch gezien actiever dan onderhuids vet. Naast het beschermen van de organen fungeert visceraal vet als een “endocrien orgaan” – het scheidt verschillende hormonen af, waaronder enkelen die ons vet- en suikermetabolisme veranderen. Visceraal vet geeft ook verschillende ontstekingsmoleculen af (bijvoorbeeld cytokinen), wat kan leiden tot beschadiging van de binnenkant van onze bloedvaten, lever, spieren en andere weefsels.

Vanwege deze effecten op het vet- en suikermetabolisme en op het ontstaan van ontstekingen, wordt visceraal vet in verband gebracht met een groter risico op metabole (bijvoorbeeld type 2 diabetes) en cardiovasculaire ziekte (bijvoorbeeld hartziekte).

Beenmerg vet
We slaan ook vet op in ons beenmerg. Wetenschappers zijn nog steeds bezig met het uitzoeken van de functie van het zogenaamde mergvetweefsel, maar men denkt dat dit type vet een rol speelt bij het in stand houden van het bot en het produceren van verschillende bloedcellen (hematopoëse).

KERNPUNTEN

– Ons lichaam heeft verschillende soorten vetweefsel.
– Onderhuids vet ligt net onder onze huid.
– Visceraal vet (visceraal vetweefsel) zit diep in onze buik en omringt onze interne organen.
– Visceraal vet is “metabolisch actief” – het produceert hormonen die het suiker- en vetmetabolisme veranderen en pro-inflammatoire moleculen.
– Visceraal vet is slechter voor onze gezondheid dan onderhuids vet.

visceraal vet Een dwarsdoorsnede van de buik: visceraal vet (geel) bevindt zich achter de spieren van de buikwand (roze) en omringt de inwendige organen.

Overmatig visceraal vet wordt geassocieerd met een verhoogd risico op ziekte

Het is nu duidelijk vastgesteld dat hogere hoeveelheden visceraal vet zijn gekoppeld aan een verhoogd risico op:

– Insuline-resistentie
– Type 2 diabetes
– Hartziekte
– Dementie
– Sommige vormen van kanker (bijvoorbeeld in de karteldarm of endeldarm, borstkanker).

De aanwezigheid van teveel visceraal vet veroorzaakt een slechtere gevoeligheid voor insuline (insulineresistentie).

Zoals je je wellicht herinnert uit een vorige blog over nuchtere bloedglucosewaarden, is insuline het hormoon dat ervoor zorgt dat weefsels suiker (glucose) in de bloedbaan opnemen en gebruiken.

Als cellen minder snel reageren op insuline (een fenomeen dat insulineresistentie wordt genoemd), stijgen glucosewaarden in de bloedsomloop. Op de lange termijn kunnen verhoogde niveaus van glucose in het bloed schade en ontstekingen aan verschillende weefsels veroorzaken.

Insulineresistentie verhoogt ook het risico op het volledig ontwikkelen van Type 2 diabetes mellitus.

De aanwezigheid van teveel visceraal vet veroorzaakt ontstekingen

Visceraal vetweefsel bevat witte bloedcellen die “macrofagen” worden genoemd. Deze cellen produceren eiwitten, cytokinen genaamd, die aanleiding geven tot een ontsteking. Voorbeelden van dergelijke pro-inflammatoire cytokinen omvatten: TNF-alfa (tumornecrosefactor-alfa) en IL-6 (interleukine 6).

Grotere hoeveelheden visceraal vet leiden tot de ophoping van macrofagen en verhoogde niveaus van cytokinen. Bovendien kunnen adipocyten (vetcellen) zelf ook verschillende pro-inflammatoire moleculen afscheiden, wat leidt tot een ontsteking.

Op zijn beurt kan een ontsteking schade aan cellen (cellulaire stress) in verschillende weefsels veroorzaken. Een ontsteking in bloedvatwanden maakt ze bijvoorbeeld vatbaarder voor het vormen van bloedstolsels en vetplaques (atheromen). Dit proces kan deels verklaren waarom visceraal vet het risico op hart- en vaatziekten verhoogt.

Ontstekingen in de lever, skeletspier en andere perifere weefsels verergeren ook de gevoeligheid van deze weefsels voor de effecten van insuline. Ontstekingsschade aan cellen wordt ook in verband gebracht met vroegtijdige veroudering.

KERNPUNTEN 

– Overmatig visceraal vet veroorzaakt een slechte insulinegevoeligheid / insulineresistentie.
– Visceraal vet scheidt pro-inflammatoire moleculen af die leiden tot ontstekingen.
– Mensen met hogere hoeveelheden visceraal vet lopen een groter risico op cardiovasculaire en metabolische ziekte.

Het antwoord hierop is nog niet helemaal duidelijk.

Zoals hierboven uitgelegd, is een belangrijke theorie dat inflammatoire cytokines (zoals TNF-alfa en IL-6) die geproduceerd worden door visceraal vet de insulinesignalering direct beïnvloeden. Dit fenomeen is vooral waar te nemen in lever- en spierweefsel, weefsels waar insuline een bijzonder groot effect heeft op het glucose- en vetmetabolisme.

Een andere theorie is gebaseerd op een proces dat lipotoxiciteit wordt genoemd. Net als je darmen, die zich ook diep in je buik bevinden, wordt je bloedtoevoer naar het visceraal vet afgevoerd naar een deel van de bloedsomloop die je leverpoortader wordt genoemd. Die vervoert bloed rechtstreeks naar de lever, waar de voedingsstoffen kunnen worden omgezet.

Het probleem doet zich echter voor wanneer er extreme hoeveelheden visceraal vetweefsel aanwezig zijn. Visceraal vet scheidt vrije vetzuren (FFA) en andere vetmetabolieten af in de leverpoortader. Deze hopen zich vervolgens snel op in de lever (en andere organen) waardoor het ongepaste hoeveelheden vet opslaat en het minder gevoelig wordt voor insuline.

KERNPUNTEN 

– Visceraal vet maakt inflammatoire cytokines vrij die insulinesignalering direct beïnvloeden.
– Visceraal vet maakt vetmetabolieten vrij die zich ophopen en de functie van de lever aantasten.

Het antwoord hierop is nog niet helemaal duidelijk.

Zoals hierboven uitgelegd, is een belangrijke theorie dat inflammatoire cytokines (zoals TNF-alfa en IL-6) die geproduceerd worden door visceraal vet de insulinesignalering direct beïnvloeden. Dit fenomeen is vooral waar te nemen in lever- en spierweefsel, weefsels waar insuline een bijzonder groot effect heeft op het glucose- en vetmetabolisme.

Een andere theorie is gebaseerd op een proces dat lipotoxiciteit wordt genoemd. Net als je darmen, die zich ook diep in je buik bevinden, wordt je bloedtoevoer naar het visceraal vet afgevoerd naar een deel van de bloedsomloop die je leverpoortader wordt genoemd. Die vervoert bloed rechtstreeks naar de lever, waar de voedingsstoffen kunnen worden omgezet.

Het probleem doet zich echter voor wanneer er extreme hoeveelheden visceraal vetweefsel aanwezig zijn. Visceraal vet scheidt vrije vetzuren (FFA) en andere vetmetabolieten af in de leverpoortader. Deze hopen zich vervolgens snel op in de lever (en andere organen) waardoor het ongepaste hoeveelheden vet opslaat en het minder gevoelig wordt voor insuline.

KERNPUNTEN 

– Visceraal vet maakt inflammatoire cytokines vrij die insulinesignalering direct beïnvloeden.
– Visceraal vet maakt vetmetabolieten vrij die zich ophopen en de functie van de lever aantasten.

Hoe beïnvloeden onze geslachtshormonen (bijvoorbeeld testosteron, oestrogeen) visceraal vet?
Het is een gecompliceerd plaatje, maar de balans van je geslachtshormoonhormonen (inclusief testosteron en oestrogeen) beïnvloedt het patroon van vetafzetting en kan van invloed zijn op de hoeveelheid visceraal vet dat je hebt.

Bijgevolg kan een onevenwichtigheid van je geslachtshormonen leiden tot een grotere afzetting van visceraal vet. Dit op zijn beurt resulteert in een slechtere insulinegevoeligheid.

Gezien de verschillen in reproductieve fysiologie verschilt de exacte relatie tussen hormonale onevenwichtigheden, visceraal vet en insulinegevoeligheid aanzienlijk tussen mannen en vrouwen.

Mannen

Verschillende onderzoeken suggereren dat, bij mannen, lage testosteronspiegels verband houden met een verhoogde hoeveelheid visceraal vet.

In plaats van een laag absoluut testosterongehalte, komt viscerale vetafzetting bij mannen waarschijnlijk voort uit een lager testosterongehalte ten opzichte van oestrogeen. Met andere woorden, het is een lagere verhouding van testosteron tot oestrogeen dat het risico op viscerale vettoename verhoogt.

Deze verhouding van zowel verminderde productie van testosteron en / of overmatige oestrogeenproductie kan leiden tot meer visceraal vetweefsel. Kijk op Controleer uw Testosterongehalte en Oestrogeenproductiekenmerken voor meer informatie.

Vrouwen

In tegenstelling tot bij mannen lijken hogere testosterongehaltes (en andere androgene gehaltes) verband te houden met grotere hoeveelheden visceraal vet bij vrouwen.

Nogmaals, het is waarschijnlijk een hoog niveau van testosteron ten opzichte van oestrogenen, in plaats van absolute testosterongehaltes, dat viscerale vetafzetting bij vrouwen veroorzaakt. In wetenschappelijke termen beschrijven we deze onbalans tussen hoge gehaltes van androgenen en testosteron ten opzichte van oestrogenen soms als een grote mate van androgeniteit.

Studies suggereren wat dit betreft dat postmenopauzale vrouwen meer kans hebben op ophoping van visceraal vet

Zoals je misschien nog wel weet uit het blog over Oestrogeen Productie, dalen de gehaltes van circulerend oestrogeen (estradiol) dramatisch tijdens de menopauze, omdat de eierstokken stoppen met het produceren van oestrogeen. Aangezien de testosteron- en androgeenproductie in dezelfde periode redelijk stabiel blijven, neemt de verhouding testosteron tot oestrogeen toe. Dit leidt vervolgens tot een grotere viscerale vetafzetting.

KERNPUNTEN

– De balans van geslachtshormonen beïnvloedt het vetmetabolisme en de -afzetting.
– Een onbalans van geslachtshormonen kan leiden tot de ophoping van visceraal vet.
– Bij mannen houdt een laag gehalte aan testosteron (in verhouding tot oestrogeen) verband met de aanwezigheid van meer visceraal vet.
– Bij vrouwen houdt een hoog gehalte aan testosteron (in verhouding tot oestrogeen) verband met de aanwezigheid van meer visceraal vet.
– Door een toename van visceraal vet te veroorzaken, kan een onbalans van geslachtshormonen de insulinegevoeligheid verergeren.

Helaas kan te veel visceraal vet ook de evenwicht tussen geslachtshormonen verder verstoren. Dit kan op zijn beurt leiden tot meer viscerale vetophoping en verdere verslechtering van de insulinegevoeligheid. Het is een goed voorbeeld van een vicieuze cirkel of zogenaamde feedback loop.

Eén reden voor deze vicieuze cirkel is dat visceraal vet fungeert als een metabolisch actief, endocrien orgaan; het scheidt verschillende hormonen en andere moleculen af, die het metabolisme van geslachtshormonen kunnen veranderen.

Bij mannen vindt bijvoorbeeld de oestrogeenproductie grotendeels plaats in perifere weefsels – ook in het visceraal vet. Visceraal vet bevat het enzym aromatase, dat testosteron omzet in oestrogeen. Mannen met meer visceraal vet hebben daarom waarschijnlijk een grotere aromatase-activiteit en zetten bijgevolg meer testosteron om in oestrogeen.

Dit heeft drie gelijktijdige effecten:

1) Het vermindert de circulerende testosterongehaltes.

2) Het verhoogt de circulerende oestrogeenspiegels.

3) Het verlaagt de verhouding van testosteron tot oestrogeen.

Deze effecten kunnen allen leiden tot de afzetting van visceraal vet en daardoor tot een slechtere insulinegevoeligheid / insulineresistentie.

KERNPUNTEN

– Het verzamelen van visceraal vet leidt tot verdere verstoring van de geslachtshormoonbalans.
– Dit verergert op zijn beurt de insulinegevoeligheid en veroorzaakt verdere ontsteking.