Oestrogeen productie

Oestrogeen is één van de belangrijkste vrouwelijke geslachtshormonen (de andere is progesteron). We hebben al eerder uitgelegd wat de eigenschappen zijn van de primaire geslachtshormonen zijn in uw testosteronniveau. Nog even kort: geslachtshormonen zijn boodschappers die de functie van voortplantingsorganen (bijvoorbeeld eierstokken en teelballen) en de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken reguleren.
Secundaire geslachtskenmerken omvatten kenmerken zoals de ontwikkeling van borsten en bredere heupen bij vrouwen, of de groei van gezichtshaar bij mannen. Deze kenmerken komen tijdens de puberteit naar voren.
Oestrogeen is verantwoordelijk voor geslachtskenmerken bij vrouwen, vergroting van borsten, baarmoeder en vagina, verbreding van de heupen, een hogere stem en vrouwelijke lichaamsvet.
Oestrogeen wordt zowel door mannen als vrouwen geproduceerd en speelt bij beiden een belangrijke rol. Bijvoorbeeld bij de regulering van de botgezondheid, het zelfherstellend vermogen, ontstekingsremming en bij de suiker- en vetstofwisseling.

KERNPUNTEN

– oestrogeen is een geslachtshormoon die een kernrol speelt in het zelfherstellend vermogen, bij botgezondheid en bij stofwisseling.
– oestrogeen is ZOWEL bij mannen als bij vrouwen belangrijk.

We kunnen 4 soorten oestrogeen onderscheiden:

Oestron (E1) – de belangrijkste vorm van oestrogeen bij postmenopauzale vrouwen.
Oestradiol (E2) – de belangrijkste vorm van oestrogeen bij mannen en bij vrouwen in de premenopauze.
Oestriol (E3) – een zwakke vorm van oestrogeen waarvan het niveau tijdens de zwangerschap stijgt.
Oestetrol (E4) – een oestrogeen dat alleen wordt aangetroffen bij zwangere vrouwen.
Oestradiol (E2) is de krachtigste vorm van oestrogeen die verantwoordelijk is voor de meeste oestrogeeneffecten in het lichaam. De term ‘oestrogeen’ verwijst specifiek naar oestradiol (E2).

KERNPUNTEN

– Er zijn 4 verschillende soorten oestrogeen.
– Oestradiol (E2) is de belangrijkste vorm van oestrogeen.
– De term ‘oestrogeen’ verwijst typisch specifiek naar Oestradiol (E2).

Naast het regelen van veranderingen tijdens de puberteit, speelt oestrogeen verschillende belangrijke rollen bij volwassen mannen en vrouwen.

Reproductieve functie

Bij vrouwen reguleert oestrogeen de menstruatiecyclus. Een toename van oestrogeen gedurende het eerste deel van de cyclus (de folliculaire fase) veroorzaakt verdikking van de bekleding van de endometriale bekleding van de baarmoeder.
Bij mannen helpt oestrogeen de productie van sperma te reguleren. Het speelt ook een rol bij de erectie.

Libido

Oestrogeen beïnvloedt samen met testosteron de geslachtsdrift bij mannen en vrouwen.

Botgezondheid

Oestrogeen speelt een sleutelrol bij gezonde botten. Ten eerste beperkt het de afbraak van bot (een proces genaamd ‘botresorptie’) door bepaalde typen botcellen genaamd osteoclasten te remmen. Ten tweede bevordert oestrogeen de groei en activiteit van een ander type botcel, osteoblasten genaamd, die nieuw bot vormen.

Bloedstroom

Interessant is dat de incidentie van cardiovasculaire aandoeningen (hartaanval en beroerte) bij vrouwen lager is dan bij mannen. Een verklaring hiervoor is dat vrouwen meer oestrogeen produceren, wat een beschermend effect heeft op het hart en de bloedvaten. Onderzoeken suggereren dat oestrogeen vasodilatatie bevordert en helpt bij het voorkomen van de vorming van plaques in bloedvatwanden (een proces genaamd atherosclerose).

Glucose en vetstofwisseling

Oestrogeen beïnvloedt de opslag, afbraak en het gebruik van glucose en vetten voor energie. Het effect van oestrogeen op de productie en functie van insuline wordt als een sleutelmechanisme beschouwd. Insuline is het hormoon dat het mogelijk maakt dat suiker (glucose) in de bloedbaan wordt opgenomen door weefsels zoals skeletspieren en de lever. Van oestrogeen wordt aangenomen dat het de productie van insuline door bètacellen in de pancreas stimuleert, evenals de stimulatie van gevoeligheid van weefsels voor insuline.

Immuunfunctie

Oestrogeen reguleert de activiteit van witte bloedcellen, die helpen om infecties en ontstekingen te bestrijden.

Vrouwen

Bij premenopausale vrouwen wordt het grootste gedeelte van oestrogeen geproduceerd door de eierstokken. Specifiek wordt oestrogeen (oestradiol [E2]) geproduceerd door de thecacellen en granulosacellen van ovariumfollikels. Oestrogeen wordt ook geproduceerd door het corpus luteum, een tijdelijke structuur in de eierstok die zich vormt in de eerste twee weken van de menstruatiecyclus uit ovariële follikels. Na de menopauze daalt de oestrogeenproductie door de eierstokken dramatisch. Een kleinere hoeveelheid oestrogeen wordt geproduceerd door zogenaamde ‘perifere weefsels’ buiten de eierstok. Dergelijke weefsels omvatten borstweefsel, vetcellen, botten, huid en bloedvaten. In plaats van oestrogeen rechtstreeks uit cholesterol te produceren, zetten deze weefsels androgenen zoals testosteron (T) of androstenedione om in oestron of oestradiol (E2). Ze doen dit door een enzym aromatase te gebruiken. De productie van oestrogeen door perifere weefsels is veel belangrijker bij postmenopausale vrouwen, aangezien de oestrogeenproductie direct door de eierstokken afneemt.

Mannen

Omdat mannen geen eierstokken hebben, produceren ze aanzienlijk minder oestrogeen dan vrouwen. Oestrogeen bij mannen wordt geproduceerd door omzetting van androgenen (bijvoorbeeld testosteron) door een enzym dat aromatase wordt genoemd. Dit proces vindt plaats in verschillende perifere weefsels, waaronder in de teelballen (Leydig en Sertolicellen), botweefsel en vetweefsel.

KERNPUNTEN

– Bij premenopausale vrouwen wordt oestrogeen voornamelijk geproduceerd door de eierstokken.
– Bij postmenopausale vrouwen en mannen wordt oestrogeen geproduceerd in perifere weefsels zoals vet, botweefsel, hersenweefsel en bloedvaten.

Net als andere geslachtshormonen, zoals testosteron, is oestrogeen afkomstig van cholesterol, een vetachtige substantie die in de lever wordt gemaakt en in verschillende voedingsmiddelen wordt verwerkt. De chemische routes die betrokken zijn bij de productie van oestrogeen verschillen aanzienlijk tussen vrouwen in de premenopauze, postmenopausale vrouwen en mannen.

Premenopausale vrouwen.

Premenopausale vrouwen produceren het grootste gedeelte van oestrogeen in de eierstokken als onderdeel van de menstruatiecyclus. Dit proces wordt geregeld door een cyclus van hormonen die wordt vrijgegeven door twee structuren in de hersenen: de hypothalamus en de hypofyse.
Specifiek geeft de hypothalamus in korte stoten of pulsen een hormoon vrij dat GnRH (Gonadotropin Releasing Hormone) wordt genoemd. Als reactie op GnRH geeft de hypofyse twee hormonen vrij die inwerken op de eierstokken: LH (luteïniserend hormoon) en FSH (follikelstimulerend hormoon).
In de eerste fase van oestrogeenproductie stimuleert LH thecacellen in de eierstok om cholesterol in pregnenolon om te zetten. Pregnenolon wordt vervolgens omgezet door enzymen (waaronder het 17-hydroxylase-enzym) in verschillende intermediaire androgeenhormonen, waaronder DHEA, androstenodione en testosteron. In de tweede fase worden androstenodione en testosteron omgezet in oestrogenen door het aromatase-enzym. Dit proces vindt plaats in de granulosacellen van de eierstok en wordt gestimuleerd door FSH (zie diagram). Vrouwen na de menopauze en mannen.
Bij postmenopausale vrouwen daalt de oestrogeenproductie door de eierstokken dramatisch, dus oestrogeen moet lokaal worden geproduceerd door andere weefsels. Mannen moeten, die immers geen eierstokken hebben, ook vertrouwen op de lokale productie van oestrogeen in perifere weefsels.
In perifere weefsels wordt oestrogeen gemaakt van de omzetting van androgene hormonen, zoals bijvoorbeeld testosteron. Weefsels zoals vet, hersenen, botten en bloedvaten produceren een enzym dat aromatase wordt genoemd. Aromatase zet testosteron direct om in oestradiol (E2), de krachtigste vorm van oestrogeen.
Aromatase zet ook een ander androgeen, androstenedione, om in oestron (E1), een zwakkere vorm van oestrogeen. Een ander enzym, 17β-HSD, zet dan oestron (El) om in oestradiol (E2).

KERNPUNTEN

– Oestrogeen is een steroïde geslachtshormoon.
– Oestrogeen is afgeleid van cholesterol.
– Bij premenopausale vrouwen wordt oestrogeen gemaakt in de eierstokken onder controle van LH (luteïniserend hormoon) en FSH (follikelstimulerend hormoon).
– Bij vrouwen in de menopauze en bij mannen wordt oestrogeen in perifere weefsels gemaakt door de omzetting van androgenen.
– Aromatase is het enzym dat androgenen, bijvoorbeeld testosteron en androstenedione omzet in oestrogeen.

Ja, zij het in aanzienlijk lagere mate dan vrouwen. Een enzym genaamd aromatase in perifere weefsels, zoals vet en bot, zet testosteron om in oestrogeen (oestradiol [E2]).

Premenopausale vrouwen

Net als testosteron is de overgrote meerderheid (ongeveer 98%) van het circulerende oestrogeen gebonden aan een van de twee dragereiwitten: geslachtshormoonbindend globuline (SHBG) of albumine. De resterende 2% van het circulerende oestrogeen is vrij en ongebonden. Als oestrogeen aan SHBG is gebonden, is het niet vrij om cellen binnen te gaan en de effecten ervan op het lichaam uit te oefenen. Met andere woorden, oestrogeen gebonden aan SHBG is inactief. Alleen vrij oestrogeen is actief. Met dit gegeven, hebben uw SHBG-niveaus invloed op uw niveau van circulerend oestrogeen.

Vrouwen na de menopauze en mannen.

Bij mannen en postmenopausale vrouwen is er erg weinig oestrogeen dat in de bloedbaan circuleert. Eerder wordt oestrogeen lokaal geproduceerd in verschillende perifere weefsels door het aromatase-enzym. Niettemin hebben deze weefsels androgenen, bijvoorbeeld testosteron, nodig om oestrogeen te maken. Deze androgenen circuleren in de bloedbaan.

KERNPUNTEN

– Bij premenopausale vrouwen is het circulerende oestrogeen gebonden aan SHBG en albumine.
– Oestrogeen gebonden aan SHBG is niet actief.
– Vrij, niet gebonden oestrogeen is actief.
– Bij postmenopausale vrouwen en bij mannen is er zeer weinig circulerend oestrogeen omdat het perifeer wordt gemaakt.

Net als testosteron is oestrogeen een steroïde geslachtshormoon. Omdat ze vetoplosbaar zijn, zijn steroïde hormonen in staat om het buitenste lipidemembraan te penetreren en de binnenkant van cellen binnen te gaan, waar ze hun effecten uitoefenen door zich te binden aan speciale steroïde-receptoren.

Oestrogeen bindt zich aan speciale steroïde-receptoren, oestrogeen-receptoren (ER) genoemd. Wanneer oestrogeen aan ER-receptoren bindt, verplaatsen de receptoren zich naar de kern (het centrale deel van de cel dat DNA en genetisch materiaal bevat). Ze veranderen vervolgens de manier waarop verschillende genen worden in- en uitgeschakeld en omgezet in eiwitten (een proces dat ‘genexpressie’ wordt genoemd).

Er zijn twee hoofdtypen ER-receptoren: ERα en ERβ. Deze zijn gecodeerd voor respectievelijk door uw ESR1- en ESR2-genen. Variaties van deze genen kunnen de functie van uw oestrogeenreceptoren veranderen en daardoor de effecten van oestrogeen in uw lichaam beïnvloeden.

KERNPUNTEN

– Oestrogeen is een steroïde hormoon.
– Oestrogeen bindt zich aan aan oestrogeenreceptoren (ER) in cellen.
– Oestrogeen verandert de manier waarop verschillende genen worden in- en uitgeschakeld door cellen.
– Variaties in de genen voor oestrogeenreceptoren (ER) beïnvloeden de effecten van oestrogeen in het lichaam.

Oestrogeen (oestradiol) niveaus fluctueren in de loop van uw leven. Dit verschilt tussen mannen en vrouwen.

Vrouw

Oestrogeenspiegels stijgen snel in de adolescentie, waar oestrogeen geproduceerd door de eierstokken en de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken (bijvoorbeeld ontwikkeling van borsten) stimuleert. Ze blijven dan hoog tijdens de volwassenheid en helpen bij het onderhouden van regelmatige menstruatiecycli. Wanneer vrouwen de menopauze bereiken, meestal tussen 45 en 55 jaar oud, daalt de oestrogeenproductie door de eierstokken aanzienlijk. Oestrogeenniveaus blijven daarna laag.

Mannen

In tegenstelling tot vrouwen stijgen de oestrogeenspiegels bij mannen slechts geleidelijk tijdens de adolescentie. Ze blijven dan redelijk stabiel voor de rest van de volwassenheid.

Oestrogeen speelt een vitale rol in het vet- en glucosemetabolisme, de botgezondheid, de immuunfunctie en de bloedstroom. Wanneer de oestrogeenproductie laag is, kunnen deze processen worden aangetast.

– Verminderde vet- en glucosestofwisseling

Studies suggereren dat lage niveaus van oestrogeen in verband worden gebracht met een slechtere insulinegevoeligheid bij zowel mannen als vrouwen. Insuline is het hormoon dat ervoor zorgt dat weefsels glucose uit de bloedbaan opnemen en gebruiken. Wanneer weefsels in het lichaam minder gevoelig zijn voor insuline, wordt het moeilijker voor weefsels om glucose op te nemen. Hierdoor zullen de glucosespiegels in het bloed stijgen. Verhoogde glucosewaarden in het bloed kunnen op de lange termijn schade aan de bloedvaten toebrengen en ook het risico op hart- en vaatziekten en diabetes type II verhogen.

Lage oestrogeenspiegels worden ook geassocieerd met een verhoogde vetafzetting, vooral in voorraden visceraal vet. Overmatige hoeveelheid visceraal vet (dat de inwendige organen in de buik omringt) is gekoppeld aan ontstekingen, een verminderde insulinegevoeligheid en een hoger risico op hart- en vaatziekten.

– Verlies van botdichtheid

Oestrogeen werkt zowel om de vorming van nieuw bot te stimuleren en de afbraak (of ‘resorptie’) van bestaand bot te beperken.
Wanneer de oestrogeenproductie laag is, kan de botmassa vervolgens afnemen. Dit verhoogt het risico op osteoporose, een aandoening die wordt gekenmerkt door steeds fragieler botten die vatbaarder zijn voor fracturen.

– Slechtere doorbloeding

Oestrogeen heeft een vasoprotectief effect op het cardiovasculaire systeem. Het helpt de opbouwende plaques (genaamd atheroma) op bloedvatwanden te voorkomen. Mensen (vooral mannen) met lage oestrogeenspiegels hebben mogelijk een verhoogd risico op atherosclerose, een cardiovasculaire aandoening waarbij plaques op arteriële wanden worden opgebouwd.

Een te hoge oestrogeenproductie kan ook negatieve effecten hebben op het lichaam. Dit kan onafhankelijk zijn vanwege hoge oestrogeenspiegels. Als alternatief kan het gevolg zijn van hoge niveaus van oestrogeen in verhouding tot niveaus van andere geslachtshormonen (bijvoorbeeld testosteron en progesteron).

Bij premenopausale vrouwen is een hoog niveau van circulerend oestrogeen gekoppeld aan:

– onregelmatige menstruatiecycli.
– gewichtstoename.
– stemmingswisselingen.

Bij mannen is een hoog niveau van oestrogeen (met name in verband met testosteron) geassocieerd met:

– Erectiestoornissen.
– Verminderde vruchtbaarheid.
– Gynaecomastie – de vergroting van borstweefsel bij mannen.

De productie van oestrogeen is een complex proces met zowel omgevingsfactoren (dieet, levensstijl, lichaamssamenstelling, medicatie) en genetica die een belangrijke rol spelen. Als je teruggaat naar de sectie “Hoe is oestrogeen geproduceerd?”, Zul je herinneren dat verschillende enzymen betrokken zijn bij de productie van oestrogeen.

Als de activiteit van deze enzymen wordt gewijzigd, zal ook je oestrogeenproductie veranderen.

Bij FitnessGenes analyseren we algemene variaties (SNP’s) in de genen die we coderen voor deze enzymen. Bepaalde genvarianten kunnen de activiteit van deze enzymen beïnvloeden en daardoor uw productie van oestrogeen beïnvloeden.
Twee van dergelijke genen zijn:

CYP19A1
Dit gen codeert voor het aromatase-enzym, dat verantwoordelijk is voor het produceren van oestrogeen uit androgenen (bijvoorbeeld testosteron en androstenodione). Variaties in het CYP19A1-gen kunnen van invloed zijn op hoe effectief de eierstokken (bij vrouwen vóór de menopauze) en perifere weefsels (bij mannen en bij vrouwen na de menopauze) androgenen in oestradiol (E2) omzetten.

CYP17A1
Dit gen codeert voor het 17p-HSD-enzym. Dit enzym zet het zwakke oestrogeen, oestron (El), om in het meer krachtige oestradiol (E2). Het is ook betrokken bij het omzetten van het androgen androstenedione in testosteron, dat deel uitmaakt van de route van de oestrogeenproductie. Variaties in het CYP17A1-gen kunnen van invloed zijn op hoe effectief de eierstokken (bij vrouwen vóór de menopauze) en perifere weefsels (bij mannen en vrouwen na de menopauze) oestradiol (E2) maken.

Andere genen

We analyseren ook verschillende andere genvarianten die verband houden met het oestrogeenmetabolisme. We kijken bijvoorbeeld naar varianten van de SHBG (geslachtshormoonbindende globuline) en oestrogeenreceptorganen (ESR1, ESR2).

KERNPUNTEN

– Uw CYP19A1- en CYP17A1-genen beïnvloeden de oestrogeenproductie
–  Oestrogeenproductie wordt beïnvloed door zowel omgevings- als genetische factoren.