Testosteron is het primaire mannelijke geslachtshormoon.

Het is de moeite waard om al deze termen los van elkaar te verduidelijken, voordat we de functies van testosteron beschrijven.
Laten we beginnen met de term “hormoon”.

Hormonen zijn chemische boodschappers die door klieren worden geproduceerd en verschillende lichaamsprocessen reguleren. Voorbeelden van hormonen zijn onder meer: insuline, dat de bloedsuikerspiegel regelt; adrenaline, wat onze “vecht- of vluchtreactie” vereenvoudigt; en thyroxine, dat onze stofwisseling beïnvloedt.

“Geslachtshormonen” zijn een bepaald type hormonen die de groei en functie van voortplantingsorganen regelt (bijvoorbeeld eierstokken en teelballen). Tevens hebben ze een grote invloed op de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken – fysieke veranderingen (niet direct vereist voor reproductie) die optreden tijdens de puberteit en per geslacht verschillen. Voorbeelden van secundaire geslachtskenmerken zijn de ontwikkeling van borsten bij vrouwen en de groei van gezichtshaar bij mannen.

Testosteron is het geslachtshormoon dat essentieel is voor de ontwikkeling van mannelijke secundaire geslachtskenmerken. (Daarentegen worden vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken [bijvoorbeeld borstweefsel, bredere heupen] grotendeels tot stand gebracht door twee andere geslachtshormonen, oestrogeen en progesteron.)

Testosteron staat centraal bij de verdieping van de stem, verhoogde spiermassa en de groei van lichaamsbeharing, waargenomen bij mannen tijdens de puberteit. Vanwege deze effecten classificeren we testosteron als een androgeen – een groep hormonen die de ontwikkeling van “mannelijke” kenmerken veroorzaakt. Ondanks deze definitie is het belangrijk op te merken, dat zowel mannen als vrouwen androgenen (waaronder testosteron) produceren en nodig hebben voor verschillende essentiële functies in het lichaam (deze worden later besproken).

Naast testosteron zijn andere belangrijke androgenen onder andere: androsteendion, DHT (dihydrotestosteron), DHEA (dehydroepiandrosteron), DHEA-sulfaat en androsteron.

KERNPUNTEN

• Testosteron is een geslachtshormoon met verschillende belangrijke functies in het lichaam.
• Testosteron is een androgeen – een groep hormonen die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van “mannelijke” kenmerken.
• Testosteron en andere androgenen zijn belangrijk voor zowel mannen als vrouwen.

We kunnen geslachtshormonen op basis van hun moleculaire structuur verder indelen in eiwithormonen en steroïde hormonen. Eiwithormonen zijn, zoals hun naam doet vermoeden, gemaakt van grotere eiwitmoleculen en omvatten FSH (follikelstimulerend hormoon), LH (luteïniserend hormoon) en prolactine.

Daarentegen zijn steroïde geslachtshormonen (of “geslachtssteroïden”) veel kleinere, in vet oplosbare moleculen die oorspronkelijk zijn gemaakt van cholesterol. Cholesterol is een vetachtige substantie die in sommige voedingsmiddelen zit en die door de lever wordt geproduceerd. Bij mensen bevatten de geslachtssteroïden oestrogenen (die estradiol, oestron en estriol bevatten), progesteron en, natuurlijk, testosteron.

Omdat geslachtssteroïden worden gemaakt van cholesterol, is wat vet in uw dieet belangrijk om ervoor te zorgen dat uw lichaam voldoende hoeveelheden testosteron kan aanmaken.

Steroïde hormonen kunnen, dankzij hun vetoplosbaarheid, gemakkelijk de buitenste membranen van cellen binnendringen en zo de cellen binnengaan. Vervolgens oefenen ze hun verschillende effecten uit door zich te binden aan steroïde receptoren, die meestal in cellen worden aangetroffen. Testosteron (en andere androgenen) binden zich aan speciale receptoren die androgeenreceptoren worden genoemd. Wanneer testosteron zich bindt aan androgeenreceptoren, verplaatsen de receptoren zich naar de kern (het centrale deel van de cel dat DNA en genetisch materiaal bevat). Ze veranderen vervolgens de manier waarop verschillende genen worden in- en uitgeschakeld en omgezet in eiwitten (een proces dat “genexpressie” wordt genoemd).

KERNPUNTEN

• Testosteron is een steroïde hormoon.
• Testosteron en andere steroïde hormonen zijn gemaakt van cholesterol.
• Er is voldoende vetinname nodig om testosteron en andere steroïde hormonen te produceren.
• Testosteron verandert de manier waarop verschillende genen worden in- en uitgeschakeld door binding aan androgeenreceptoren in cellen.

Ja, vrouwen produceren testosteron, zij het in aanzienlijk lagere hoeveelheden dan mannen. De eierstokken en bijnieren zijn verantwoordelijk voor het produceren van ongeveer 50% van testosteron bij vrouwen.

De resterende 50% van testosteron wordt geproduceerd door perifere weefsels (bijvoorbeeld de huid) van andere androgene hormonen (DHEA, DHEA-sulfaat en androsteendion) die in de bloedbaan circuleren.

Net als andere steroïde hormonen, wordt testosteron oorspronkelijk gemaakt van cholesterol. Er zijn verschillende processen om cholesterol uiteindelijk in testosteron om te zetten. Het wordt allemaal een beetje ingewikkeld, maar er zijn kortweg twee processen, waarvan er een de belangrijkste is. De eerste fase in beide processen is de productie van pregnenolon.

Bij het belangrijkste proces wordt pregnenolon omgezet in een ander androgeen, DHEA. Daarna wordt DHEA omgezet in weer een ander androgeen, androsteendion, voordat het uiteindelijk in testosteron wordt omgezet.

In het tweede, minder belangrijke proces wordt pregnenolon omgezet in progesteron – een belangrijk vrouwelijk geslachtshormoon (wat ook geproduceerd wordt door mannen). Progesteron wordt vervolgens omgezet in androsteendion en vervolgens in testosteron.

Het is nuttig om te begrijpen dat deze processen niet alleen belangrijk zijn voor het produceren van testosteron. Integendeel, veel van de intermediaire moleculen in beide processen (bijvoorbeeld DHEA, progesteron) zijn zelf sleutelhormonen, die een reeks essentiële functies uitvoeren. Veel van de intermediaire moleculen worden vervolgens ook omgezet in andere hormonen. Zo kan progesteron bijvoorbeeld worden omgezet in het stresshormoon cortisol of het hormoon aldosteron (waarover we in een vorige blog hebben gehoord).

KERNPUNTEN

• Testosteron is gemaakt van cholesterol, dat in eerste instantie wordt omgezet in pregnenolon.
• Processen waardoor testosteron geproduceerd wordt, zijn ook belangrijk voor het aanmaken van andere hormonen.

DHT

Hoewel testosteron biologisch actief is en veel directe effecten op het lichaam heeft, kan het ook worden omgezet in een veel krachtiger vorm, dihydrotestosteron of DHT.

Ondanks dat het niveau tien keer lager is dan dat van testosteron, is DHT verantwoordelijk voor de meeste effecten van testosteron op het lichaam.

Zodra testosteron naar weefsels zoals de huid, lever, haarzakjes en (bij mannen) de prostaatklier reist, wordt het door een enzym genaamd “5a-reductase” omgezet in DHT. DHT bindt zich vervolgens aan androgeenreceptoren, waar het de verschillende biologische processen, die eerder zijn geschetst, uitvoert.

Oestrogenen

Testosteron wordt ook omgezet in estradiol, een oestrogeenhormoon.

Hoewel oestrogenen worden beschouwd als “vrouwelijke geslachtshormonen” worden ze geproduceerd door en spelen ze een sleutelrol bij zowel mannen als vrouwen. Net als bij de vorming van DHT (hierboven uitgelegd) vindt de omzetting van testosteron in estradiol plaats in verschillende perifere weefsels, waaronder bot, vet (vetweefsel) en cellen van het mannelijke voortplantingsstelsel.

Wanneer testosteron deze weefsels bereikt, wordt het omgezet in oestradiol door een enzym dat aromatase wordt genoemd. Dit proces voor het produceren van oestrogenen kan met name belangrijk zijn bij postmenopauzale vrouwen, omdat de directe vorming van oestrogenen door de eierstokken begint af te nemen. Het is ook vooral belangrijk voor de gezondheid van de botten, zowel bij mannen als bij vrouwen, omdat oestrogeen helpt bij het aanmaken van nieuw botweefsel.

KERNPUNTEN

• Bij mannen wordt ongeveer 10% van testosteron omgezet in DHT – een veel krachtiger vorm van testosteron.
• DHT is verantwoordelijk voor de meeste effecten van testosteron bij mannen.
• Testosteron wordt ook omgezet in oestrogenen door vet, botten en andere perifere weefsels.

Omdat het kleine, in vet oplosbare moleculen zijn die gemakkelijk cellen kunnen binnendringen, worden steroïde hormonen doorgaans in de bloedbaan getransporteerd door speciale dragereiwitten. De overgrote meerderheid (ruwweg 98%) van testosteron is gebonden aan een van de twee eiwitten in het plasma: geslachtshormoonbindend globuline (SHBG) of albumine. De resterende 1-2% van testosteron is niet gebonden aan eiwitten en wordt beschreven als “vrije testosteron”.

Wanneer testosteron is gebonden aan SHBG (en in mindere mate aan albumine), is het niet vrij om androgene receptoren in cellen binnen te gaan en eraan te binden. Met andere woorden, de gebondenheid van testosteron aan SHBG is inactief. Alleen vrije testosteron is actief.

Bijgevolg beïnvloeden uw SHBG-niveaus de activiteit en de effecten van testosteron sterk.

KERNPUNTEN

• 98% van testosteron is gebonden aan SHBG (geslachtshormoonbindend globuline) of albumine.
• Slechts 1-2% van testosteron is vrij (ongebonden) testosteron.
• Testosteron gebonden aan SHBG is inactief en kan geen effecten op het lichaam uitoefenen.
• Vrije testosteron is actief en kan weefsels binnendringen en effecten op het lichaam uitoefenen.
• SHBG-niveaus beïnvloeden de hoeveelheid actief vrije testosteron die beschikbaar is om effecten op het lichaam te hebben.

Geslachtshormoonbindend globuline (SHBG) is een eiwit dat testosteron sterk bindt, evenals DHT (dihydrotestosteron – de krachtigere vorm van testosteron) en oestrogenen (estradiol en oestron).

Wanneer deze geslachtssteroïden gebonden zijn aan SHBG, zijn ze in wezen inactief. Als zodanig beïnvloeden SHBG-gehaltes activiteit en blootstelling van cellen aan verschillende geslachtssteroïden.

Meer specifiek, wanneer de SHBG-waarden uitzonderlijk laag zijn, hebben weefsels in het lichaam een grotere blootstelling aan androgenen (DHT en testosteron) en oestrogenen (estradiol en oestron). Dit kan problematisch zijn, vooral bij vrouwen, waarbij het kan leiden tot onregelmatige menstruatie (oligomenorroe), acne, overmatige haargroei (hirsutisme) en gewichtstoename.

Wanneer SHBG-gehaltes daarentegen hoog zijn, zijn meer testosteron (en andere geslachtssteroïden) gebonden en daarom inactief. Bijgevolg is er minder vrije, actieve testosteron en DHT om verschillende belangrijke functies (eerder beschreven) uit te voeren in het lichaam. Dit kan verschillende negatieve effecten hebben bij zowel mannen als vrouwen, waaronder: verminderde bot- en spiermassa, lager libido, slechte concentratie en vermoeidheid.

Het is niet alleen de hoeveelheid SHBG die de activiteit en functie van testosteron beïnvloedt. Veranderingen in de structuur van het SHBG-eiwit (veroorzaakt door genetische veranderingen) kunnen ertoe leiden dat het testosteron en andere hormonen sterker of zwakker bindt. Dit heeft dan ook invloed op hoeveel testosteron actief en inactief is.

KERNPUNTEN

• Testosteron gebonden aan SHBG is niet actief.
• Alleen vrije testosteron, dat niet aan SHBG gebonden is, is actief.
• Hoge SHBG-waarden kunnen wijzen op een lage hoeveelheid vrije testosteron.
• Lage niveaus van vrije testosteron kunnen negatieve gevolgen voor de gezondheid hebben.
• Lage SHBG-waarden kunnen wijzen op een hoge hoeveelheid circulerende vrije testosteron.
• Overmatig hoge testosterongehaltes kunnen negatieve gevolgen voor de gezondheid hebben.

Dit is moeilijk te beantwoorden, omdat de testosterongehaltes sterk variëren, afhankelijk van geslacht, leeftijd, individu en het tijdstip van de dag.

Voor volwassen mannen ligt een gezond testosterongehalte tussen 270 ng / dL en 1100 ng / dL.

Voor volwassen vrouwen ligt een gezond testosterongehalte tussen 15 ng / dL en 70 ng / dL.

Let er op, dat deze cijfers betrekking hebben op de totale testosteronspiegels, d.w.z. ze omvatten inactief testosteron gebonden aan SHBG evenals vrije testosteron. Daarom is het mogelijk om “normale” totale testosteronspiegels te hebben, maar symptomen van lage testosteron te hebben vanwege hoge SHBG-gehaltes en lage gehaltes van vrije testosteron.

Houd er ook rekening mee dat een bloedtest vereist is om de testosterongehaltes nauwkeurig te meten. Bij FitnessGenes gebruiken we uw genetische en leefstijlgegevens om een indirecte voorspelling te doen van uw testosterongehalte.

KERNPUNTEN

• Bloed-testosteronspiegels vertonen aanzienlijke variatie en zijn moeilijk nauwkeurig te meten
• Bij volwassen mannen ligt een gezond totaalgehalte van testosteron tussen 270 ng / dL en 1100 ng / dL.
• Bij volwassen vrouwen ligt een gezond testosterongehalte tussen 15 ng / dL en 70 ng / dL.
• Genen kunnen worden gebruikt om gemiddelde testosteron- en SHBG-waarden te voorspellen, maar voor een nauwkeurige meting is een bloedtest nodig.

Mannen

Bij mannen stijgt het testosterongehalte snel tijdens de adolescentie en piekt rond de leeftijd van 20 jaar. Het blijft dan relatief stabiel tot rond de leeftijd van 40 jaar. Daarna begint het geleidelijk af te nemen met ongeveer 1% per jaar. Op de leeftijd van 70 zijn de testosterongehaltes gedaald tot 30% onder de piekniveaus.

Deze langzame afname is het gevolg van een licht verminderde productie van testosteron door de teelballen. Met name de testosteron producerende Leydig-cellen in de teelballen reageren minder adequaat op LH (luteïniserend hormoon) dat wordt uitgescheiden door de hypofyse.

Ondanks deze daling blijven de testosteronspiegels bij de meeste mannen tot op hoge leeftijd in het “normale” gezonde bereik.
Niettemin suggereren studies dat ongeveer 20% van mannen boven de 60, 30% van mannen boven de 70 en 50% van mannen boven de 80 jaar een laag testosterongehalte hebben.

Vrouwen

In tegenstelling tot mannen ervaren vrouwen tijdens de adolescentie een minder snelle stijging van de testosterongehaltes. Bij vrouwen piekt, net zoals bij mannen, het testosterongehalte rond de leeftijd van 20 jaar en begint langzaam af te nemen wanneer de leeftijd toeneemt.

Tijdens de menopauze begint de productie van verschillende geslachtshormonen door de eierstokken snel af te nemen. Terwijl de gehaltes oestrogeen en progesteron dramatisch dalen, dalen de testosterongehaltes slechts licht. De bijnieren produceren ook iets minder testosteron naarmate de leeftijd vordert.

KERNPUNTEN

• Bij zowel mannen als vrouwen piekt het testosterongehalte rond de leeftijd van 20 jaar.
• De testosterongehaltes blijven relatief stabiel tussen de 20 en 40 jaar.
• Na de leeftijd van 40 jaar dalen de testosterongehaltes geleidelijk.
• Een aanzienlijk deel van de oudere mannen heeft een laag testosterongehalte.

– Laag testosteron en spiermassa

Testosteron stimuleert de groei van spieren. Er zijn verschillende manieren waarop dit gebeurt. Studies suggereren dat testosteron stamcellen in je lichaam stimuleert om zich te specialiseren en zich te ontwikkelen tot skeletspiercellen. Testosteron verbetert ook het proces van spiereiwitsynthese.

Wanneer de testosteronspiegel laag is, kunnen mensen door deze effecten een verlies van spiermassa ervaren.

– Laag testosteron en lichaamssamenstelling

Naast het bevorderen van spiergroei stimuleert testosteron de vermindering van de vetmassa. Er zijn verschillende manieren waarop testosteron vetverlies bevordert. Testosteron remt de opname van lipiden door adipocyten (vetcellen) en stimuleert ook de afbraak van vetten voor energie (een proces dat lipolyse wordt genoemd).

Omgekeerd zijn lage testosteronspiegels geassocieerd met de afzetting van vet, met name rond het abdominale gebied (een fenomeen dat centrale adipositas wordt genoemd) en de omliggende interne organen (viscerale adipositas).

Bovendien kan vet (vetweefsel) ook de productie van testosteron verlagen door de hoeveelheid GnRH (gonadotropine releasing hormone) die door de hypothalamus wordt uitgescheiden te verminderen. GnRH triggert normaalgesproken de hypofyse om LH te produceren, die op zijn beurt de teelballen en de eierstokken triggert om testosteron te produceren.

– Lage testosteron en bloedsuiker controle

Laag testosteron is gekoppeld aan een slechtere regeling van bloedsuikers. Het exacte mechanisme waarmee lage testosteron de bloedsuikerspiegel onder controle houdt, is nog niet helemaal bekend. Het is bijvoorbeeld onduidelijk of verhoogde bloedglucosespiegels samen met laag testosteron alleen onderhevig zijn aan veranderingen in de lichaamssamenstelling (lagere spiermassa en hogere vetmassa).

Niettemin suggereren studies dat lage testosteron is gekoppeld aan een fenomeen dat ‘insulineresistentie’ wordt genoemd. Insuline is het hormoon dat weefsels in het lichaam toestaat om glucose, die in de bloedbaan circuleert, op te nemen. Wanneer weefsels minder gevoelig worden en resistent zijn voor de effecten van insuline, zijn ze minder goed in staat glucose op te nemen en te gebruiken voor energie. Dit leidt tot hogere glucosewaarden die in de bloedbaan achterblijven. Hoge bloedglucosewaarden kunnen op lange termijn schadelijk zijn en het risico op aandoeningen zoals diabetes verhogen.

KERNPUNTEN

• Lage testosteronniveaus zijn geassocieerd met lagere spier- /vetvrije massa.
• Lage testosteronspiegels worden geassocieerd met een grotere vetmassa en meer visceraal vet.
• Laag testosteron is gekoppeld aan insulineresistentie en een slechte regeling van de bloedsuikerspiegel.

Er zijn verschillende genvarianten die zowel uw vermogen om testosteron te produceren als de hoeveelheid circulerende vrije testosteron in uw bloedbaan beïnvloeden.

Met betrekking tot laatstgenoemde zijn varianten van uw SHBG-gen bijzonder belangrijk.

Zoals eerder uitgelegd, bindt het SHBG-eiwit (geslachtshormoonbindend globuline-eiwit) zich aan testosteron (en DHT), waardoor deze hormonen worden geïnactiveerd. In eenvoudige scenario’s kunnen hogere gehaltes van circulerende SHBG leiden tot lagere hoeveelheden vrije actieve testosteron. Omgekeerd kunnen lagere gehaltes van SHBG leiden tot grote hoeveelheden vrije testosteron.

Sommige veel voorkomende mutaties (of SNP’s – Single Nucleotide Polymorphisms/ Enkelvoudige nucleotide polymorfologieën) van het SHBG-gen beïnvloeden uw gehalte van circulerend SHBG-eiwit en daarmee uw vrije testosterongehaltes.

Andere SNP’s van het SHBG-gen beïnvloeden hoe sterk het SHBG-eiwit aan testosteron bindt. Als SHBG zich met hogere affiniteit aan testosteron bindt, is er minder vrije testosteron beschikbaar om effecten op het lichaam teweeg te brengen.

Houd er rekening mee, dat het SHBG-eiwit ook aan andere geslachtshormonen bindt, waardoor uw gehaltes van andere hormonen dan testosteron (bijvoorbeeld oestrogenen) ook worden beïnvloed door varianten van het SHBG-gen.

Natuurlijk zijn genen niet het hele plaatje. Uw huidige lichaamssamenstelling heeft een grote invloed op uw huidige testosterongehalte. Evenzo zijn omgevings-/ leefstijlfactoren, zoals uw eetpatroon en bewegingspatronen, ook van grote invloed op de testosteronproductie en -activiteit.

KERNPUNTEN

• Verschillende genen beïnvloeden uw testosteronspiegel.
• Varianten van de SHBG kunnen uw gehaltes van vrije, actieve testosteron beïnvloeden.
• Leefstijlfactoren, zoals voeding, lichaamsbeweging en de huidige lichaamssamenstelling, hebben allemaal een grote invloed op de testosteronspiegel.